Radiotherapie (bestraling) is een effectieve behandeling voor de meeste hersentumoren (zowel goedaardige als kwaadaardige) en uitzaaiingen in de hersenen. Deze behandeling kan gecombineerd worden met een operatie en/of chemotherapie. Soms heeft het de voorkeur om alleen te bestralen.
Het doel van radiotherapie bij hersentumoren is tweeledig: het bestrijden van de tumor en het verbeteren van de kwaliteit van leven van de patiënt. Bij een hersentumor die bij een operatie verwijderd is, maar waarvan een stukje is achtergebleven, ligt de nadruk van de radiotherapie op het bestrijden van de tumor.
Bij kwaadaardige hersentumoren die niet verwijderd kunnen worden ligt de nadruk op het remmen van de tumorgroei waardoor de klachten van de patiënt verbeteren.
Radiotherapie maakt gebruik van straling die wordt opgewekt met een hoge elektrische energie. Deze straling dringt diep door in het weefsel en veroorzaakt schade aan de cel. Gezonde cellen herstellen beter van deze aangerichte schade dan tumorcellen.
Radiotherapie kan op twee manieren worden gegeven: uitwendig en inwendig. De meeste hersentumoren worden uitwendig bestraald met een zogenaamde lineaire versneller. De lineaire versneller lijkt op een groot röntgenapparaat dat om de patiënt heen kan draaien. Daarbij kan de tafel ook draaien. De bestralingsbundel kan zo vanuit verschillende posities op de tumor in het hoofd worden gericht.
Betrouwbare algemene informatie over bestraling kan o.a. in dit filmpje van het KWF (dat ook hieronder staat) worden bekeken.
laatst bijgewerkt op 25-9-2023
Nadat de diagnose is gesteld, komt de patiënt voor een kennismakingsgesprek bij de radiotherapeut (bestralingsarts). In dit gesprek wordt geïnformeerd naar de ziektegeschiedenis, recente onderzoeken en eventuele behandelingen. Ook komen conditie en eventuele problemen/klachten van de patiënt aan de orde. Verder wordt uitgelegd wat de bestraling inhoudt en hoe vaak de patiënt moet komen (van enkele dagen tot zes weken dagelijks). Tevens worden het doel van de bestraling en mogelijke bijwerkingen besproken.
Bij een volgende afspraak op de afdeling radiotherapie wordt de patiënt op een behandeltafel gelegd in dezelfde positie waarin de bestraling zal plaatsvinden. Er wordt een masker gemaakt dat aan de tafel wordt vastgeklikt, zodat het hoofd tijdens de bestraling stilligt. Daarna wordt het bestralingsgebied met een CT- en MRI-scan in beeld gebracht. Veelal maakt de radiotherapeut ook gebruik van eerder gemaakte CT’s of MRI’s om de tumorpositie precies te bepalen. Behalve het zo precies mogelijk bestralen van de tumor, wordt hierbij uiteraard ook rekening gehouden met het sparen van gezonde organen. Er worden instellijnen voor de bestraling met een stift op het masker getekend. De procedure van het maken van het masker wordt in het volgende filmpje in beeld gebracht.
Enkele dagen later wordt de eerste bestraling gegeven. In de bestralingsruimte wordt de patiënt geholpen door laboranten, dat zijn gespecialiseerde medewerkers van de afdeling radiotherapie. Op de behandeltafel wordt het masker over het hoofd gelegd en met drukkers achter de oren aan de tafel bevestigd. Aan de hand van de instellijnen op het masker wordt het bestralingsapparaat nauwkeurig in positie gebracht. Hierna gaan de laboranten naar de controlekamer, van waaruit de bestraling wordt geregeld. Zij kunnen de patiënt daar op een monitor goed zien en spreken via een intercom.
De tumor wordt vanuit meerdere kanten bestraald. De bestraling zelf duurt kort (enkele tientallen seconden) en een bestralingsafspraak duurt daardoor hooguit 10 tot 15 minuten. De bestraling zelf doet geen pijn. Sommige behandelingen kunnen wat langer duren a.g.v. de gebruikte techniek en dosis (hoeveelheid straling).
Afhankelijk van de benodigde bestralingsdosis wordt er dagelijks bestraald, vijf dagen per week. Voor de behandeling van hersenmetastasen is de bestraling beperkt tot één tot enkele dagen; voor een radicale bestraling van astrocytomen kan de bestralingsperiode oplopen tot zes of zeven weken. Bij behandelingen van meerdere weken, komen patiënten regelmatig voor controle bij hun radiotherapeut.
laatst bijgewerkt op 25-9-2023
Bijwerkingen van radiotherapie kunnen worden onderverdeeld in vroege en late bijwerkingen.
laatst bijgewerkt op 25-9-2023
De meest gebruikte manier van bestralen is met fotonen. Deze fotonen zijn pakketjes energie zonder massa. Deze worden opgewekt met een apparaat, de lineaire versneller, in de vorm van hoogenergetische röntgenstraling. Belangrijk voordeel van fotonen is dat ze heel nauwkeurig en diep kunnen doordringen in het hoofd. Door de kop van de lineaire versneller te laten draaien rondom het hoofd kunnen hele kleine beetjes straling vanuit vele hoeken ervoor zorgen dat er precies de juiste hoeveelheid straling terecht komt in de tumor. Bestraling met fotonen kan plaatsvinden in alle radiotherapeutische centra in Nederland.
Stereotactische radiotherapie is bestraling waarbij kleine gebieden in de hersenen met hoge precisie bestraald worden tot een heel hoge dosis, in één tot enkele bestralingen. De omgeving krijgt hierbij een geringe hoeveelheid straling. Als stereotactische bestraling slechts één keer wordt gegeven, spreekt men ook wel van stereotactische radiochirurgie. Dit kan met een lineaire versneller of een gamma-knife.
Protonentherapie is de nieuwste manier van bestralen in Nederland. Protonen zijn kleine, positief geladen kerndeeltjes. Typisch voor protonen is dat ze tot een bepaalde diepte in het lichaam kunnen doordringen, daarna verliezen ze hun energie. Daardoor geven protonen de meeste energie af in de tumor en is er een lagere dosis in het omringende gezonde weefsel. Dit kan voor een selecte groep patiënten als effect hebben dat een aantal late bijwerkingen van bestraling minder zijn. Bij bestraling met protonen op de hersenen is de verwachting dat er mogelijk minder achteruitgang zal ontstaan van het geheugen en concentratievermogen. Uw behandelend radiotherapeut zal met u bespreken of u in aanmerking komt voor behandeling met protonen.
Bestraling met protonen gebeurt in drie centra in Nederland: UMC Groningen, Holland PTC in Delft en Maastro in Maastricht.
laatst bijgewerkt op 25-9-2023